Sprawy spadkowe u notariusza
Jak przyjąć spadek u notariusza
Zajęcie się sprawami spadkowymi, a więc formalnym potwierdzeniem praw do spadku, choć nie jest obowiązkowe, prędzej czy później staje się koniecznością. Rekomenduje się, aby podejść do tego jak najszybciej po śmierci spadkodawcy. Dzięki temu łatwiej jest rozwiać wszelkie niejasności i definitywnie ustalić, kto wchodzi w skład grona spadkobierców. Aktualnie, proces ten nie wymaga już prowadzenia sprawy przez sąd – istnieje możliwość uzyskania stwierdzenia nabycia spadku u notariusza. Ta opcja pozwala na znacznie szybsze załatwienie wszystkich formalności, jednak nie w każdym przypadku jest dostępna. W tym artykule dowiesz się czy można przeprowadzić sprawy spadkowe u notariusza.
Stwierdzenie nabycia spadku możliwe jest na dwa sposoby:
- Poprzez postępowanie sądowe, które kończy się wydaniem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
- W ramach postępowania notarialnego, gdzie nabycie spadku jest potwierdzane aktem notarialnym.
W naszym artykule skoncentrujemy się na drugiej opcji, czyli stwierdzeniu nabycia spadku za pośrednictwem notariusza.
Akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza
Notariusz ma uprawnienia do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacjach, gdy dziedziczenie następuje na mocy:
1. Ustawy
2. Testamentu własnoręcznego (holograficznego).
3. Testamentu notarialnego.
4. Testamentu alograficznego (urzędowego, administracyjnego).
Ważne
Notariusz nie posiada kompetencji do poświadczenia dziedziczenia, jeżeli dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu szczególnego, takiego jak testament ustny, podróżny lub wojskowy. W takich okolicznościach konieczne jest przeprowadzenie postępowania sądowego w celu stwierdzenia nabycia spadku.
Stwierdzenie nabycia spadku u notariusza jest możliwe, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni i gotowi pojawić się wspólnie w kancelarii notarialnej. W takiej sytuacji mogą oni w stosunkowo prosty sposób potwierdzić swoje prawa do spadku.
Zalety potwierdzania nabycia spadku
Potwierdzenie praw do spadku jest niezbędne, aby móc skutecznie wykazać swoje prawa jako spadkobierca. Można tego dokonać na dwa sposoby:
- Poprzez zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza.
- Na drodze uzyskania prawomocnego postanowienia sądowego o stwierdzeniu nabycia spadku.
Oba te dokumenty są niezbędne do udowodnienia praw wynikających z dziedziczenia. Obecnie, nie jest już wymagane wyłącznie postępowanie sądowe do stwierdzenia nabycia spadku – alternatywą jest skorzystanie z usług notariusza.
Przykład
Załóżmy, że spadkodawca udzielił pożyczki, która nie została zwrócona przed jego śmiercią. Aby spadkobierca mógł skutecznie żądać jej zwrotu, konieczne jest posiadanie jednego z dwóch dokumentów: zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza lub prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Samo ustne zapewnienie czy nawet prezentowanie oryginału testamentu nie wystarczy w tej sytuacji.
Podobnie, w przypadku, gdy spadkobierca staje się nowym właścicielem nieruchomości, konieczny jest wpis do księgi wieczystej, który nie może zostać dokonany bez odpowiedniego dokumentu stwierdzającego nabycie spadku.
Potrzebujesz pomocy adwokata?
Procedura sporządzania protokołu dziedziczenia
Przed wykonaniem aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, kluczowym krokiem jest sporządzenie protokołu dziedziczenia. Uczestniczą w nim wszystkie osoby mające interes w sprawie, w tym:
– Spadkobiercy ustawowi,
– Spadkobiercy testamentowi,
– Osoby, na które spadkodawca przekazał zapisy windykacyjne.
W trakcie sporządzania protokołu dziedziczenia, notariusz ma obowiązek poinformować wszystkich uczestników o konieczności ujawnienia wszelkich istotnych informacji dotyczących spadku oraz o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń. Jeśli od śmierci spadkodawcy nie upłynęło jeszcze 6 miesięcy, protokół powinien zawierać oświadczenia spadkobierców o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, o ile takie oświadczenia nie zostały jeszcze złożone.
Do protokołu dziedziczenia notariusz dołącza dokumenty takie jak:
– Odpis aktu zgonu spadkodawcy,
– Odpisy aktów stanu cywilnego osób uprawnionych do dziedziczenia,
– Inne dokumenty, które mogą mieć wpływ na ustalenie praw do spadku.
W przypadku istnienia testamentu, notariusz przeprowadza jego otwarcie i ogłoszenie, o ile nie zostało to wykonane wcześniej. Z tego procesu sporządza się osobny protokół.
Rejestracja aktu poświadczenia dziedziczenia
Po sporządzeniu protokołu dziedziczenia przez notariusza, kolejnym etapem jest przygotowanie aktu poświadczenia dziedziczenia. Ten krok jest możliwy, gdy nie ma wątpliwości co do takich kwestii jak tożsamość spadkobierców, wysokość ich udziałów w spadku, czy szczegóły zapisu windykacyjnego (jeśli taki został dokonany przez spadkodawcę).
Po sporządzeniu aktu, notariusz niezwłocznie dokonuje jego wpisu do Rejestru Spadkowego, wykorzystując do tego system elektroniczny. Zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia jest ostatnim krokiem w procesie stwierdzania nabycia spadku u notariusza.
Etapowe podejście do stwierdzenia nabycia spadku u notariusza obejmuje:
- Sporządzenie protokołu dziedziczenia.
- Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia.
- Rejestracja tego aktu w elektronicznym Rejestrze Spadkowym
Kiedy notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia
Notariusz może odmówić sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacjach, takich jak:
- Istnienie wcześniejszego aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydanego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
- Ujawnienie się okoliczności w toku sporządzania protokołu, wskazujących na brak obecności wszystkich potencjalnych spadkobierców ustawowych, testamentowych, lub osób, na rzecz których dokonano zapisów windykacyjnych.
- Sytuacje, gdy istnieją nieotwarte lub nieogłoszone testamenty.
Przykład
Rozważmy przypadek, gdzie żona spadkobiercy ujawnia istnienie nieślubnego dziecka męża, które również jest uprawnione do dziedziczenia. W takim przypadku, z powodu braku obecności tego dziecka, notariusz nie sporządzi aktu poświadczenia dziedziczenia.
W procesie stwierdzania nabycia spadku u notariusza często pojawia się problem: co zrobić, gdy jeden ze spadkobierców zmarł po śmierci spadkodawcy, ale przed formalnym rozpoczęciem procedury sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia? W takim przypadku osoba ta nie może być obecna w kancelarii notarialnej. Istnieje wątpliwość, czy notariusz powinien wówczas odmówić sporządzenia dokumentu z powodu nieobecności wszystkich uprawnionych do spadku.
Rozstrzygnięcie tej kwestii przyniosła uchwała Sądu Najwyższego z 17 listopada 2009 r. (sygn. akt III CZP 89/09), która wyjaśnia, że głównym celem omawianego przepisu jest ochrona interesów wszystkich spadkobierców. Zgodnie z tą uchwałą, możliwe jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia nawet w sytuacji, gdy jeden ze spadkobierców nie żyje, pod warunkiem, że jego prawni następcy są obecni. Tym samym, Sąd Najwyższy otworzył drogę do tzw. „piętrowego” poświadczenia dziedziczenia, pozwalającego na skuteczne i zgodne z prawem załatwienie sprawy spadkowej.
Taka interpretacja zapewnia spokój i pewność prawną dla osób zaangażowanych w proces dziedziczenia i umożliwia efektywne zakończenie sprawy spadkowej, nawet w skomplikowanych okolicznościach.
Treść aktu poświadczenia dziedziczenia
Akt poświadczenia dziedziczenia jest dokumentem notarialnym, który zawiera szczegółowe informacje dotyczące spadku i spadkobierców. Powinien on zawierać następujące elementy:
- Datę (dzień, miesiąc, rok) oraz miejsce sporządzenia aktu.
- Imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza. W przypadku, gdy akt sporządziła osoba zastępująca notariusza lub upoważniona do dokonywania czynności notarialnych, należy również podać jej imię i nazwisko.
- Imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz numer PESEL.
- Datę i miejsce zgonu spadkodawcy lub znalezienia jego zwłok oraz miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci.
- Wskazanie spadkobierców, którym spadek przypadł, z podaniem imion, nazwisk, imion rodziców oraz daty i miejsca urodzenia (dla osób fizycznych), a w przypadku osób prawnych – nazwę i siedzibę.
- Tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów, a w przypadku dziedziczenia testamentowego – wskazanie formy testamentu.
- Wymienienie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne zgodnie z ustawą oraz określenie ich udziałów w nim.
- Wskazanie osób, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, oraz przedmioty tych zapisów, chyba że nie mogą być one zapisobiercami lub zapisy te są bezskuteczne.
- Powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu.
- Podpis notariusza.
- Adnotację o dokonaniu rejestracji aktu poświadczenia dziedziczenia w Rejestrze Spadkowym.
Dodatkowo, po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, na protokole dziedziczenia umieszcza się adnotację o wykonaniu tego aktu.
Stwierdzenie nabycia spadku u notariusza a obowiązki podatkowe spadkobierców
Stwierdzenie nabycia spadku u notariusza, mimo że jest procesem uproszczonym w porównaniu do procedury sądowej, nie zwalnia spadkobierców oraz innych osób, które uzyskały z tego tytułu określone prawa czy rzeczy, z obowiązku dopełnienia formalności podatkowych. Po otrzymaniu zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, konieczne jest złożenie deklaracji podatkowej na formularzu SD-3 do właściwego urzędu skarbowego.
Formularz SD-3 można złożyć na kilka sposobów:
- Elektronicznie poprzez Portal Podatkowy (podatki.gov.pl), logując się przez profil zaufany. W serwisie e-Deklaracje dostępne jest wypełnienie i wysyłanie formularza online, z weryfikacją poprzez dane autoryzujące lub podpis kwalifikowany.
- Bezpośrednio w wersji papierowej w urzędzie skarbowym.
- Za pośrednictwem poczty, wysyłając wypełniony formularz do odpowiedniego urzędu.
Złożenie deklaracji podatkowej jest niezbędne, aby uregulować kwestie podatkowe związane z nabyciem spadku, w tym ewentualne zobowiązania podatkowe wynikające z dziedziczenia. Jest to istotny element procedury, o którym nie można zapomnieć, aby uniknąć późniejszych komplikacji prawnych i finansowych.
Wątpliwości związane są z interpretacją przepisów podatkowych, które stanowią, że obowiązek składania deklaracji podatkowych nie dotyczy sytuacji, gdy podatek jest pobierany przez płatnika. W przypadku sporządzania aktu poświadczenia dziedziczenia, notariusz nie pełni jednak roli płatnika podatku. W konsekwencji, to na spadkobiercach spoczywa obowiązek samodzielnego złożenia zeznania podatkowego w terminie miesiąca od daty zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. Proces stwierdzania nabycia spadku u notariusza nie zwalnia z tego obowiązku.
Podobnie, w przypadku osób, które pragną skorzystać z pełnego zwolnienia podatkowego od spadków (dotyczy to najbliższej rodziny), konieczne jest zazwyczaj złożenie zawiadomienia na formularzu SD-Z2. Jednakże są wyjątki od tego obowiązku, a mianowicie, gdy nabycie spadku następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego lub gdy w takiej formie złożono oświadczenie woli jednej ze stron. Akt poświadczenia dziedziczenia sam w sobie nie jest podstawą nabycia spadku (spadek jest nabywany z mocy prawa, w momencie śmierci spadkodawcy), dlatego w takim przypadku spadkobierca chcący skorzystać ze zwolnienia musi złożyć zawiadomienie na formularzu SD-Z2 w urzędzie skarbowym w ciągu 6 miesięcy od zarejestrowania aktu. Takie stanowisko potwierdzają liczne interpretacje podatkowe i orzeczenia sądowe.
6 miesięcy od zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia jest ostatecznym terminem dla najbliższej rodziny na złożenie w urzędzie skarbowym formularza SD-Z2, aby uzyskać zwolnienie z podatku od spadku.
Skutki prawne aktu poświadczenia dziedziczenia
Akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza i wpisany do Rejestru Spadkowego ma moc prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Oznacza to, że:
1. Potwierdzenie statusu spadkobiercy: akt ten stanowi oficjalne i prawnie wiążące potwierdzenie statusu danej osoby jako spadkobiercy oraz jej udziałów w spadku.
2. Podstawa do dalszych działań prawnych: stanowi podstawę do podjęcia dalszych działań prawnych związanych ze spadkiem, np. dysponowania nieruchomościami, udziałami w spółkach, prawami majątkowymi itp.
3. Uprawnienia do zarządzania spadkiem: Umożliwia spadkobiercom zarządzanie majątkiem spadkowym, w tym dokonywanie niezbędnych transakcji prawnych.
4. Konieczność do uregulowania kwestii podatkowych: skutkuje koniecznością uregulowania wszelkich zobowiązań podatkowych związanych ze spadkiem, zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Sprawy spadkowe – Adwokat Jelenia Góra
Jeśli masz wątpliwości dotyczące procesu stwierdzania nabycia spadku lub potrzebujesz pomocy prawnej w tej kwestii, skontaktuj się z doświadczonym adwokatem w Jeleniej Górze. Profesjonalna pomoc prawna może okazać się nieoceniona w rozwiązaniu problemów prawnych związanych ze spadkiem.
Potrzebujesz pomocy adwokata?
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jednolity: Dz. U. z 2022 r., poz. 1799),
– Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2021 r., poz. 1805 z późn. zm.).
